შეცდომები (Exceptions) Python-ში¶

შესავალი¶

შეცდომა (exception) არის არასაკმარისი/არელაჩვეული მდგომარეობა, რომელიც ჩნდება პროგრამის შესრულებისას და წყვეტს ნორმალურ მიმდინარეობას.
Exception-ების მართვა გვაძლევს საშუალებას პროგრამა არ ავარდეს, არამედ კონტროლირებულად იმოქმედოს.

შეცდომების ძირითადი ტიპები¶

ზოგადი, ხშირად შემხვედრი შეცდომები: - SyntaxError – სინტაქსის შეცდომა (კომპილაციის/პარსინგის ეტაპზე) - NameError – ცვლადი/სახელი არ არსებობს - TypeError – ტიპები შეუთავსებელია - ValueError – მნიშვნელობა არასწორია (ტიპი სწორი, მნიშვნელობა არა) - IndexError – ინდექსი ფარგლებს გარეთაა - KeyError – გასაღები არ არსებობს ლექსიკონში - ZeroDivisionError – ნულზე გაყოფა - FileNotFoundError – ფაილი ვერ მოიძებნა - IOError/OSError – შესატან/გამოტან ოპერაციებზე პრობლემები

# მაგალითი: ZeroDivisionError
x = 10
y = 0
# print(x / y)  # გამოიწვევს შეცდომას

try–except¶

ძირითადი კონსტრუქცია შეცდომის დასაჭერად:

try:
    risky = int(input("შეიყვანე მთელი რიცხვი: "))
    print(100 / risky)
except ValueError:
    print("შეყვანილი მნიშვნელობა არ არის მთელი რიცხვი.")
except ZeroDivisionError:
    print("ნულზე გაყოფა დაუშვებელია.")

მრავალი ტიპის ერთთან დაჭერა¶

try:
    ...
except (ValueError, TypeError) as e:
    print("ვერ обработდა:", e)

try–except–else–finally¶

else: შესრულდება მაშინ, როცა არ მოხდა uitzondering
finally: შესრულდება ყოველთვის (მნიშვნელოვანია რესურსების დახურვისთვის)

try:
    n = int(input("რიცხვი: "))
    res = 100 / n
except (ValueError, ZeroDivisionError) as e:
    print("შეცდომა:", e)
else:
    print("წარმატება! შედეგი =", res)
finally:
    print("ეს ბლოკი ყოველთვის სრულდება (ლოღირების/რესურსების დახურვა).")

შეცდომის მიზანმიმართული აგდება (`raise`)¶

def get_even(x):
    if x % 2 != 0:
        raise ValueError("მნიშვნელობა უნდა იყოს ლუწი.")
    return x

# get_even(3)  # გამოაგდებს ValueError-ს

`with … as` — კონტექსტ მენეჯერი¶

with უზრუნველყოფს რესურსის ავტომატურ დახურვას/გაწმენდას (ფაილები, ქსელი, lock-ები).

# ფაილის უსაფრთხო კითხვა
try:
    with open("data.txt", "r", encoding="utf-8") as f:
        for line in f:
            print(line.strip())
except FileNotFoundError:
    print("ფაილი ვერ მოიძებნა.")

კონტექსტ მენეჯერი გარანტირებულად ახურავს ფაილს, თუნდაც შუაში მოხდეს შეცდომა.

საკუთარი Exception კლასები¶

შეგიძლია განასაზღვრო დომენ-სპეციფიკური შეცდომა:

class InvalidGradeError(Exception):
    """ანიშნულის არასწორი დიაპაზონი."""

def set_grade(value):
    if not (0 <= value <= 100):
        raise InvalidGradeError("ქულა უნდა იყოს 0–100 დიაპაზონში.")
    return value

კარგი პრაქტიკები¶

დაიჭირე კონკრეტული შეცდომები; დიდი except Exception: მხოლოდ ზედა დონეზე გამოიყენე ლოღირებისთვის.
finally გამოიყენე რესურსების დახურვისთვის.
ტექსტური შეტყობინებები გააკეთე მომხმარებლისთვის გასაგებად.
არ ჩააფარო ბაგები bare except-ით — პრობლემის დიანოსტიკა დაგიჭირდება.

ანტიპატერნები (რას მოვერიდოთ)¶

try:
    dangerous()
except Exception:
    pass   # ❌ ჩუმად ვყლაპავთ ყველა შეცდომას — ცუდი პრაქტიკაა

[1] პრაქტიკული დავალებები #1–#3¶

დავალება #1 — უსაფრთხო გაყოფა¶

დაწერე ფუნქცია safe_div(a, b), რომელიც აბრუნებს a/b-ს.
თუ b == 0, დააბრუნე "ნულზე გაყოფა დაუშვებელია".

def safe_div(a, b):
    try:
        return a / b
    except ZeroDivisionError:
        return "ნულზე გაყოფა დაუშვებელია"

print(safe_div(10, 2))  # 5.0
print(safe_div(10, 0))  # შეტყობინება

დავალება #2 — უსაფრთხო გარდაქმნა¶

წაიკითხე მომხმარებლის შეყვანა და აქციე int-ად.
თუ ვერ გარდაიქმნება, შეატყობინე და სთხოვე თავიდან.

def read_int(prompt="რიცხვი: "):
    while True:
        try:
            return int(input(prompt))
        except ValueError:
            print("გთხოვ, შეიყვანე მთელი რიცხვი. სცადე კიდევ.")

n = read_int()
print("მიღებულია:", n)

დავალება #3 — ფაილი და with–as¶

კონტექსტ მენეჯერის გამოყენებით წაიკითხე ფაილი, რომლის სახელსაც მომხმარებელი შეიყვანს.
თუ ფაილი არ არსებობს — მოახდინე კორექტული ინფორმირება და არ დააგდი პროგრამა.

def read_file_interactive():
    name = input("ფაილის სახელი: ")
    try:
        with open(name, "r", encoding="utf-8") as f:
            print("--- ფაილის შინაარსი ---")
            print(f.read())
    except FileNotFoundError:
        print("ფაილი ვერ მოიძებნა:", name)

read_file_interactive()

განხილვა–ანალიზი¶

try–except–else–finally საშუალებას გვაძლევს განვაცალკევოთ წარმატებული მიმდინარეობა, შეცდომების დამუშავება და რესურსების გაწმენდა.
with–as ამცირებს გაჟონვის რისკს (ფაილი/ქსელი/lock), აუმჯობესებს კოდის სისუფთავეს.
საკუთარი Exception კლასები ხელს უწყობს დომენურ ლოგიკაში მკაფიო ერორ-მენეჯმენტს.
პრაქტიკული დავალებები აჩვენებს: პროგრამა არ უნდა ავარდეს მოსალოდნელი შეცდომების გამო — სჯობს წინასწარ განჭვრეტა და კორექტული რეაქცია.

საყოფაცხოვრებო რჩევა: ლაბებში ჩართეთ „ხარვეზების ინიაციას“ — შეგნებულად შექმენით შეცდომები (ცარიელი შეყვანა, არარსებული ფაილი, ნულზე გაყოფა) და დააკვირდით, სწორად იჭერთ თუ არა.